معماری خوب برای بچه‌های خوب

گپی با حمیدرضا ناصرنصیر، معمار و مدرس دانشگاه درباره طراحی فضاهای مربوط به کودکان

این جمله را بی‌شک بارها شنیده‌ایم که کودکان مانند لوح‌های سفیدی هستند که نقش‌های پذیرفته شده را ماندگار می‌کنند. ولی واقعاً چقدر به این موضوع توجه می‌کنیم؟ شهر و فضاهای شهری از خانه مسکونی تا خیابان‌ها و مراکز آموزشی، مکان‌هایی هستند که هر فردی از ابتدای زندگی با آنها درگیر است و هر کدام از این فضاها خواه‌ناخواه اثرات زیادی روی فرد و زندگی آینده او می‌گذارد.

فضاهای زندگی کودکان جزو مقولاتی هستند که تا امروز در کشور ما آن‌طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته‌اند. در حالی که کودک در یک محیط آموزشی با درک و دریافت خود از فضا می‌تواند حس احترام به خود، احترام به دیگران و بسیاری از مسائل عمده زندگی را بیاموزد و آن را با خود به خانه و محیط زندگی ببرد.

بنابراین توجه به معماری فضاهای مختص کودکان و اماکن عمومی که کودکان هم از آن سهم عمده‌ای دارند، امری لازم و ضروری است. با مهندس «حمیدرضا ناصرنصیر» معمار و استاد دانشگاه که سال‌هاست در زمینه معماری برای کودکان و آموزش معماری به آنها فعالیت دارد، درباره معماری اماکن مرتبط با کودکان گفت‌وگو شده.
 

ماژیک اسکیس ( راندو )

وسایل طراحی و راندو: مارکر

مارکر که یکی از اصلی ترین و گران ترین ابزارهای ترسیمی در کار طراحی به حساب می آید و اشتباها با نام ماژیک در بین ما ایرانی ها شناخته شده است، این اشتباه از آنجا آغاز شده که اولین مارکرهای وارد شده به صورت تجاری در ایران، بنام و برند تجاری ماژیک و یا به عبارت صحیح تر مجیک Magic ارائه شده اند و نام این محصول را تحت تأثیر قرار داده تا حدی که این نام به صورت عادتی برای ما در آمده است.
 مارکرهای عمده در بازار ایران، عمدتا از دو برند تاچ Touch ساخت کره جنوبی شامل 149 رنگ و زیگ Zig ساخت ژاپن که در یک مجموعه 106 رنگی عرضه می شوند و شما می توانید هر رنگ مورد نیاز خودتان رو به صورت تک و یا کلی، انتخاب و خریداری نمایید.
  

اسکیس با مداد

گرایش به طراحی در دهه های اخیر ،نگرانی هایی در مورد رنگ،سبک،بیان و سرعت به همراه داشته است این مشخصه ها همچنین پاسخ هایی به فن آوری جدید و شیوه زندگی ما به سبک امروزی است.از نقطه نظر آموزشی نیز تاکنون کمتر به طراحی توجه شده ،در حالی که می دانیم اسکیس زیر بنای برنامه آموزشی پرمایه و دوره پیش نیاز برای همه دانشجویان طراحی است.هنگام اسکیس زدن به هماهنگی چشم و دست نیاز دست .ابتدا (موضوع مورد نظر را )می بینیم سپس بررسی می کنیم و بعد به روی کاغذ می اوریم .انچه در ذهنمان است به کمک مداد،به روی کاغذ منتقل و ثبت می شود.مداد رابطه ای فیزیکی بین چشم ،ذهن و دست برقرار می کند و ابزار مناسبی برای اسکیس زدن است چرا که در دست گرفتن آن راحت است و قیمت زیادی ندارد .نرمی و روان بودن مداد از مشخصه های منحصر به فردی است که آن را برای مبتدیان مطلوب کرده است.دانش و مهارت هایی که از اسکیس های مدادی کسب می شود به راحتی انتقال پذیر به سایر موضوعات طراحی است و مزایای آن بی شمار و دائمی است. 

انواع مداد
انواع بسیار زیادی مداد هست که کم و بیش کارهای مشابه انجام می دهند .نکته کلیدی این است:مدادی را انتخاب کنید که با آن راحت تر بتوانید کار کنید.مدادهای معمولی درجه هایی مختلف از b و h دارند. مدادهای سخت را با علامت h و مدادهای نرم را با b نشان می دهند.از مدادهای سخت برای ترسیم فنی استفاده می شود زیرا خطوطی بسیار باریک ،ظریف و با ثبات به جا می گذارد.و تا قبل از عصر کامپیوتر استفاده از آن فقط بین معماران رایج بود ،چرا که خطوط ظریف و منظم ایجاد شده با آن،جوابگوی دقت بالای معماران در طراحی بوده است.مدادهای نرم نیز مطلوبند زیرا درجه تیره تری از رنگ به وجود می آورد و راحت تر روی کاغذ حرکت می کند اما از آنجا که نوک این مدادها (بر اثر تماس روی سطوح اثر پذیر )سریع سائیده می شود ناگزیر خطوطی پهن و کم ثبات ایجاد می کند.
مداد زغالی،آرایشی ،آبنوسی ،مداد تخت اسکیسی،مداد طرح اولیه و ... انواع دیگر مدادهاست.مداد زغالی،مغزی زغالی دارد و کار با آن درست مانند زغال طراحی است با این تفاوت که نوک آن را مثل مداد نمی توان تیز کرد. ازآنجا که مغزی این نوع مداد به چوب پوشیده شده نتیجه کار با آن بسیار تمیز تر خواهد بود.

انواع کاغذ
با استفاده از مداد مخصوص اسکیس می توان روی هر سطح (اثر پذیری) ،از دستمال سفره گرفته تا مقواهای گران قیمت فانتزی اسکیس زد. استفاده از ارزان ترین کاغذ سفید،مهم ترین نکته ای است که مبتدیان باید پیوسته به خاطر داشته باشند.من همیشه پیشنهاد می کنم از برگه های ساده و سفید a4 استفاده کنید .مزیت آن فقط قیمتش نیست بلکه می توانید هر بار روی یک ورق جداگانه کار کنید. اگر زمینه قبلی نداشته باشید آموختن اسکیس روی تخته اسکیس یا دقترچه اسکیس خیلی سخت است.لبه ها و ضخامت تخته مزاحم حرکت دست می شود و در این حالت بی تردید نمی توانید مدادتان را کنترل کنید. برگه ای ساده،این امکان را برای هنر آموز فراهم می کند تا کف دستش به راحتی روی سطح اثر پذیر قرار بگیرد.میز هم - برای قرار گرفتن برگه روی آن - نقش تکیه گاه را دارد و باعث تعادل بیشتر دست می شود همچنین از لرزش ان جلوگیری می کند.اگر یک طرف برگه را پر کردید،می توانید در طرف دیگر آن هم اسکیس بزنید(البته سعی کنید این کار را روی تخته اسکیس ضخیم انجام دهید .اسکیس زدن پشت برگه به اندازه اسکیس زدن روی آن مشکل است).از همین برگه های ارزان قیمت برای تمرین سایه روشن یا آزاد گذاشتن عضلات دست استفاده کنید.وقتی اعتماد کافی به دست آوردید و به دستتان مسلط شدید می توانیداز برگه های گران و فانتزی استفاده کنید.
کاغذهای مناسب برای اسکیس،با وزن و بافت های مختلف (در بازار) موجود است.

منظور ازوزن،سنگینی(ضخامت) کاغذ است.مثلاً کاغذ 110 پوندی ضخیم تر از 40 پوندی است.کاغذ معمولی طراحی بین 50 تا 110 پوند می باشد.بافت هم به درجه زبری سطح کاغذ می گویند اما متأسفانه ،استاندارد عددی برای آن وجود ندارد.نام کاغذ،بافت آن را مشخص می کند.کاغذ مخصوص آبرنگ زبر و دانه دانه است اما کاغذ بریستول نرم و براق است. تولیکنندگان کاغذ نام های تجاری زیادی دارند بنابر این شما با توجه به نوع اسکیس و بضاعت مالی شخصی باید ان را تهیه کنید.
به خاطر داشته باشید که تفاوت ته مایه رنگ خمیر کاغذ یا نام های تجاری مختلف کاغذ های بازیافتی،در بازده اسکیس شما تأثیر زیادی نخواهد داشت.
کاغذ مناسب برای اسکیس ،کاغذی است که بافت آن در حد متوسطی باشد.سطح کاغذ باید کمی (دانه دانه) یا (دندانه دندانه) باشد تا برای نگهداشتن سر مداد اصطکاک لازم را داشته باشد [و مداد به راحتی سر نخورد].سطح خیلی نرم کاغذ های تصویر سازی برای اسکیس های کلی توصیه نمی شود.این صفحات خیلی لیز هستند بنابراین طراحی کردن روی انها مشکل است. اما تصور من بر این است که [استفاده آن] برای مبتدیان مطلوب نیست.از طرف دیگر،کاغذ پرس سرد مخصوص آبرنگ ،سطحی بسیار زبر دارد و نوک مداد به راحتی روی آن سائیده می شود.این نوع کاغذ آنقدر زبر است که مداد به سختی روی آن حرکت می کند و هنرآموزان مبتدی برای کنترل خطوطی که روی آن می کشند و در نهایت،ابعاد مناسب اسکیس دچار مشکل می شوند.خطوط خیلی صاف،روی [این کاغذ]به صورت شکسته به نظر می رسند و قسمت های سایه زده شده مانند نواری از نقاط روشن دیده می شود.بنابر این کاغذهای زبر برای اهداف آموزشی مناسب نیست و فقط به هنرمندان در سطوح پیشرفته که اهداف خاصی را دنبال می کنند پیشنهاد می شود.
کاغذ مورد علاقه من ،کاغذ ساده مخصوص طراحی با وزن متوسط است(حدود 80 پوند)و اغلب در چند اندازه،از بسته های کوچک تا اندازه های بزرگ ،متناسب با سه پایه نقاشی در دسترس می باشد. من اغلب دفترچه اسکیس کوچکی (حدود a4) همراه خودم دارم تا هنگام قدم زدن بتوانم سریع از موضوعاتی که در اطرافم می بینم اسکیس بزنم.این عادت از همان روزهای اول دانشکده در من رشد کرد و برای کسانی که به هنر طراحی عشق می ورزند تجربه مفیدی است.

طریقه گرفتن مداد
شیوه های بسیاری برای گرفتن مداد هست اما نکته کلیدی این است که وقتی اسکیس می زنید مداد را طوری بگیرید که راحت یاشید.مداد را مثل وقتی که می خواهید چیزی بنویسید،نگیرید زیرا در این حالت ،مداد را سفت و محکم می گیریم در حالی که هنگام اسکیس زدن،دست باید نسبتاً آزاد و راحت باشد .حدود دو تا سه سانتی متر بالاتر از سر مداد را بگیرید.در این حالت با انگشت شست و دو انگشت اولی مداد را می گیریم .بدین ترتیب مداد،به راحتی روی انگشت سوم قرار می گیرد. انگشت دوم و شست برای ثابت نگه داشتن مداد و جلو گیری از سر خوردن آن است.
معمولاً ارتباط بین انگشت اشاره و شست،نوع خطوط و سبک اسکیس را مشخص می کند.سر این دو اگشت حکم تکیه گاه مداد را دارند.وقتی نسبتاً به هم نزدیک باشند،انگشت ها به سمت داخل خم می شود بنا براین حرکت (جابه جایی)مداد محدود به اندازه ای است که انگشتان می توانند باز شوند.این حالت کاملاً شبیه به حالت نوشتن است.برای کشیدن خط پرداز و جزییات اسکیس این حالت کاربرد دارد و باعث می شود هنرمند کنترل بیشتری روی مداد داشته باشد تا اشتباهات به حداقل برسند.

حالت نوشتن:

• محکم گرفته می شود.
• انعطاف پذیر نیست.
• انگشتان به سر مداد خیلی نزدیک است.

حالت اسکیس زدن:

• دست آزاد گرفته می شود.
• انعطاف پذیر است.
• انگشتان از سر مداد فاصله دارند.

حالت دوم زمانی است که سر انگشت دوم و شست دور از هم باشند و معمولاً به جای آنکه به سمت داخل خمیده باشند، راست هستند.به این ترتیب حرکت مداد بیشتر می شود.با باز کردن انگشت دوم و سوم و حرکت آنها به سمت بالا و پایین خطوطی به بلندی شش ،هفت سانتی متر می توان کشید.همچنین دراین حالت هنرمند می تواند مداد را از پهلو بگیرد و از تمام سر مداد حداکثر استفاده را ببرد.یکی از نتایج این طرز گرفتن مداد ،کشیدن خطوط پهن است .چرا که به راحتی می توان تمام انگشتان را باز کرد ،در نتیجه مداد،نرم و آرام روی کاغذ حرکت می کند.زاویه و درجه انعطاف پذیری مداد باید با دست هنرمند تنظیم شود،شخص می تواند بدون درنگ یا وقفه از حالت اول به حالت دوم تغییر حرکت دهد.
در حالت سوم گرفتن مداد درست مثل گرفتن کاردک بتونه کاری یا ازار دیگری شبیه آن است.مداد بین انگشت شست و انگشت دوم گرفته می شود.در این حالت هرگونه حرکت انگشت یا دست حذف می شود،بنا بر این بیشتر برای کشیدن خطوط بلند و پهن مناسب است.کل ساعد نیز به کار گرفته می شود تا حداکثر امکان را برای هنرمند فراهم کند.با توجه به اندازه کاغذ مورد استفاده و وسعت حرکت بازوی هنرمند،خطوط کشیده شده با این روش،به بیش از یک متر نیز می تواند برسد همچنین در این حالت می توان خطوط اسکنه ای ایجاد کرد .کافی است مداد را در دست بگیرید و با ضربات کوتاه و ناگهانی به سمت بالا و پایین،این خطوط را ایجاد کنید.

فشار دست
میزان فشار بر مداد همان چیزی است که به خط روح و ظرافت می بخشد.ضربات و خطوط بدون فشار ،ساده و یکنواخت می شود.خط ساده ای که با قلم و مرکب کشیده می شود می تواند بسیار زیبا باشد بویژه زمانی که خطوط یکنواخت و یکدست هستند.این نوع یکنواختی در خط سبب وضوح و صراحت اسکیس می شود.مداد شبیه قلم نیست و خطی که با آن کشیده می شود مثل خط قلم،یکنواخت نیست.مداد با مغزی سخت در مقایسه با مغزی نرم می تواند خطی نسبتاً یکنواخت ایجاد کند.اما زیبایی اسکیس مدادی به خاطر توانمندی هنرمند در اعمال فشار بر مداد به منظور تغییر در کیفیت خطوط است.حرکات خط پردازی )ضربه ای) ،کشیدن به سمت بالا ،چرخشی،همچنین حرکت ناگهانی مچ و آرنج و تغییرات ناگهانی زاویه سر مداد، در ایجاد تنوع و منحصر به فرد بودن اسکیس های مدادی نقش دارند.

با مداد باید مانند ابزار توانمندسازی حرکات دست،بازو و انگشتان رفتار کرد.گذشته از همه اینها،تنها از طریق این برخورد های حسی است که اسکیس به وجود می آید.روش اسکیس زدن فقط شامل حرکت دستی که مداد را گرفته،نمی شود بلکه ارتباط حسی سراسری از چشم به مغز و دست برقرار می شود .باتدا با چشم [شی ء مورد نظر را]مشاهده و باز بینی می کنیم سپس با کمک مغز و چشم آن را ساده می کنیم،دست هم آنچه را که مغز با دلیل ،ذخیره کرده،[روی کاغذ] ثبت می کند.مجدداًچشم ها آنچه را دیده ،ارزیابی می کند تا تصویر ذهنیمان از هر جهت شبیه همان چیزی باشد که در ابتدا دیده ایم.تغییرات لازم صورت می گیرد و دوباره همه چیز ارزیابی می شود.در یک کلمه:این [مراحل]،فرآیند اسکیس زدن است بی تردید اسکیس زدن فرآیندی ذهنی و کاملاً شخصی و خصوصی استًفشار آوردن بر مداد نیز اینگونه است یعنی استاندارد علمی ای وجود ندارد تا فرد میزان فشار را با توجه به نوع سر مداد تنظیم کند و اساس آن متکی بر آزمون و خطاست چرا که از اشتباهات و موفقیت هاست که درس می گیریم .برای دست یابی به الگویی منسجم و تلاش برای حفظ آن باید پیوسته این کار (آزمون و خطا) را انجام داد.

میزان فشار بر مداد و صحیح انجام دادن آن رویای هنرآموزان مبتدی است.پی بردن به این موضوع به زمان و دل بستن به کار نیاز دارد،راه میان بری برای آن وجود ندارد جز آنکه باید تجربه کرد و آموخت.
در واقع شگردهای زیادی وجود ندارد تا فردی بتواند میزان فشار و نیروی [وارد بر مداد] را بیاموزد.نکته کلیدی نحوه گرفتن مداد است.از آنجا که سر انگشتان به مداد فشار وارد می کنند بنا بر این طرز گرفتن مداد و تماس انگشتان با مداد بسیار مهم است. میزان فشار وارد بر مداد ارزش سایه روشن را مشخص می کند.برای ارزش رنگی تیره تر مقاومت کمتری لازم است و بر عکس.تغییر و تنوع در سایه های مدادی به طور کامل به توانایی هنرمند در کم و زیاد کردن فشار در لحظه مناسب بستگی دارد.این موضوع مانند چگونگی نگه داشتن مداد نیست که شخص بتواند سریع بیاموزد،بلکه باید آن را با تجربه به دست بیاورد.
مداد راحت ترین وسیله برای تمرین و آموختن اسکیس است.با وجود این،برای کسب مهارت،تمرین با مداد خیلی سخت است چرا که مداد ویژگی های خاصی دارد.در عین حال ،این مساله نباید شما را از آموختن اسکیس با مداد دور کند،بر عکس امیدوارم ویژگی های مداد شما را جذب این ابزار کند.

اسکیس معماری داخلی

هفت اصل طراحی دکوراسیون 

هفت اصل طراحی تاقچه ها، رف ها، ارسی ها، هشتی ها، حوض ها و باغچه ها تنها شماری از عناصر کالبدی طراحی داخلی در ایران هستند. روش معماران گذشته ایرانی در به کارگیری این عناصر، در راستای آن بوده تا از جذابیت فُرم کاسته شود و به غنای فضا افزوده گردد. این همان هندسه همراه با تزئینات است.

به نظر می رسد طراحی داخلی در ایران، از یک سو در چنبره نوستالژیای تاقچه ها، رف ها و اُرسی های قدیم گرفتار مانده و از سوی دیگر به دکوراسیون و ابعاد دراماتیک و تزئینی فضاها تقلیل یافته است. با تمام اینها، طراحی داخلی فرآیندی است که همزمان می بایست سویه های زیباشناختی و عملکردی را سامان دهد. طراحی داخلی یک ساختمان، داستانی است که شخصیت اصلی آن خود انسان است؛ در این بین حضور او در این فضا، چگونگی آن و ویژگی های فضایی که انسان در آن قرار می گیرد، می تواند تداعی کننده اصولی باشد که در ادامه ۷ اصل از آنها را می خوانید:

 
۱
- نور را دریاب: نور عنصری است که با آن دیدن اشیا ممکن می شود. نور می تواند ریتم خلاقانه ای به یک فضای داخلی ببخشد. بدون نور، نه فرم را احساس می توان کرد، نه رنگ را و نه بافت را. نورپردازی در یک فضای داخلی پیامدهای مهمی در بردارد. چه بسا نورپردازی مناسب یک فضا آن فضا را خوشامد و چشم نواز کند. نورپردازی در کنار ابعاد زیباشناختی، بعد عملکردی هم دارد. نور مناسب در طول شب در یک فضای داخلی می تواند حس محدود بودن یا ابهام و هراس را بر طرف کند. نور مناسب یک اتاق حتی می تواند چهره آدمی را گرم و صمیمی کند. به کمک نورپردازی می توان یک فضای داخلی را به جزایر نورانی متنوعی تبدیل کرد. پس، از باب مثال، غذاخوری باید نور ملایم و گرمی داشته باشد یا بهترین نورها برای حمام، منابع نوری کم ولتاژ هستند.

۲- فرم را بشناس: فرم، توده فیزیکی یک شیء است که سه بعدی بوده و وزن دارد. فرم معمولاً به پوسته بیرونی بنا نسبت داده می شود، در حالی که فضای داخلی هم فرم خاص خود را تشکیل می دهد. معمولاً فرم فضای داخلی تابعی از عوامل مختلف است. دسترسی ها و سیرکولاسیون مهمترین این عوامل هستند. هر چند نمود فرم بیشتر در پوسته بیرونی یک بنا است با این حال نمود بیرون و درون می تواند یک شکل نباشد.

۳- فضا را احساس کن: فضا را محدوده در دسترس کاربران دانسته اند. در طراحی داخلی معمولاً استفاده مؤثر از فضا و ارتباط آن با محیط، مهم است. مسأله ای که در رابطه با فضا مطرح می شود، رعایت ابعاد انسانی در طراحی داخلی است. از قرن ها پیش رویکرد عمده فیلسوفان و معماران به عنصر فضا، برجسته بوده است. در طی سال های اخیر هم ارتباط بین ابعاد انسانی با فضاهای داخلی به یکی از فاکتورهای مهم طراحی بدل شده که از آن تحت عنوان ارگونومی یا کار پژوهی در دید کلی و اندام سنجی (Anthropometry) در دید جزئی، یاد می شود. در طراحی داخلی می بایست رابطه درسـت انسان با فضا تعریـف شود و ابعاد بدن انسان ها برای سهولت دسترسی های فضایی مد نظر قرار گیرد.

 

 

۴- بافت را لمس کن: بافـت مشخصـه ای از یک شیء اسـت که با لمس کـردن یا دیدن به چشـم می آید. بافت می تواند نرم یا خشن، کشیده یا برجسته، زبر یا مخملین و یا ابریشمی باشد. در طراحی داخلی پوسته ها و سطوح فضایی معمولاً بسته به عملکرد هر فضا تغییر می کند. چه بسا طراحی داخلی یک خانه نیازمند سطوحی نرم و منعطف باشد، اما فضای داخلی یک سینما چنین سطوحی را برنتابد.

۵- شکل را بیازمای: شکل، خط بیرونی یک شیء را تشکیل می دهد. در معماری معمولاً شکل و فرم را با هم اشتباه می گیرند. شکل یا صورت معادله کلمه Shape فرنگی است؛ در حالی که فرم املای فارسی همان Form است. معمولاً شکل ها یا طبیعی هستند یا غیـرقابل مشاهـده یا هندسی. در ترکیب بندی یک فضا شکل اشیـا عامل تعیین کننده ای است. طراحان داخلی به کمک این عامل می توانند ترکیبات بصری گوناگونی پدید آورند....

 

۶- رنگ را در هم بیامیز: در تعریف رنگ آن را خاصیت بصری فرم دانسته اند. در حقیقت عنصر فرم از طریق رنگ معنا می یابد. رنگ در طراحی داخلی احساس آدمی را تحت تأثیر قرار داده و روی فرم تأکید می کند، ضمن آنکه رنگ، حس مقیاس را هم موجب می شود. کاربرد رنگ هم، از یک فضای داخلی به فضای دیگر فرق می کند و در کاربرد رنگ، توجه به خصلت های روانی آدمیان ضرورت تام دارد.

۷- حجم را بشناس: حجم عنصر مهم طراحی داخلی است. در معماری سنتی ایران، شاهد فضاهای پر و خالی احجام معماری هستیم. مقرنس ها و گوشواره ها خود بخشی از احجام خالی هستند. در این معماری مسایل حجمی اهمیت زیادی دارد. ما فضای داخلی را به واسطه لایه بیرونی بنا درک می کنیم. این لایه بیرونی در حقیقت همان حجم کلی بناست. در معماری مدرن، معمار به انتزاع و جدایی پوسته یا حجم بنا از درون آن می اندیشد و این جاست که دیوارها و سقف ها، فضایی تاکیدی ایجاد می کنند و خود را از قید و بندهای فضای داخل رها می کنند. این جا طراحی داخلی به مثابه یک سامان یا روش معمارانه مطرح می شود.

ساخت لامپ با کمک ابریشم طبیعی

تناسبی که این طراحی را بی نقص جلوه میدهد ناشی از فواصل باریک فضایی و به کارگیری نورپردازی ترکیبی زیبا میباشد.