تاملی بر مفهوم شهرسازی و معماری ایرانی ـ اسلامی

امروزه اگر از شهروندان پیرامون مسائل زیبایی­شناختی شهرشان سوال شود، واژگانی نظیر الگوهای ایرانی اسلامی، اصول وابسته به آن به گوشمان خواهد خورد.

تاکید بر حرکت در خطوط ایرانی ـ اسلامی به ویژه در ساماندهی سیما و منظر شهری، واژگانی از این دست را گوش آشنای شهروندان تهرانی نموده است. اما چگونه است که هنگام قدم زدن در شهر تهران، نماهای منسوب به عناصر معماری غربی همچون نماهای رومی را ترجیح شهروندان برای ساخت مساکنشان می­بینیم و سنتوری­های نصب شده بر سردر منازل را به عنوان نماد مدرنیته و تجدد از دیدگاه عام.
در واقع عدم وجود آگاهی از مفاهیم ایرانی ـ اسلامی و گمگشتگی نمود این مفاهیم در شهرهای ما، اسباب ناآشنایی شهروندان را با این واژگان آشنا فراهم آورده است. ابهام در چنین موضوعی، نه تنها بین شهروندان، بلکه در میان متخصصین امر که به نحوی وظیفه خطیر راهبری این رویکرد را در زمینه معماری و شهرسازی بر عهده دارند، نیز به چشم می­خورد.

به راستی مفهوم ایرانی ـ اسلامی چگونه تعریف می­شود؟ آیا اجرای صرف مدول­های اسلیمی در اجزا معماری که گاهاً به برهم زدن هویت­های مکانی در راستای الحاق آن ختم می­گردد، گامی صحیح در راستای نیل به هدف والای زندگی در شهرهای اسلامی به حساب می­آید؟

متاسفانه، با وجود آنکه نگاه آرمانی به شهر و نظریه­های کالبدگرایانه در شهرسازی منسوخ گردیده است، هنوز هم شاهد توجه بسیاری از متخصصین امر به نمودهای صرفاً کالبدی بیش از مباحث و اصول تئوریک می­باشیم. لزوم توجه به مباحث پایه­ای و خطوط محوری منتج شده از دیدگاه اسلامی و ادغام آن با معماری و شهرسازی ایرانی، راه حل اصلی چنین وضعیت نابسامانی در سطح شهر می باشد. در این میان نقش دانشگاهیان و نخبگان حوزه معماری و شهرسازی با وجود بدیهی بودن این امر، همچنان مغفول مانده است و برخلاف ارتباط و نزدیکی میان علم و صنعت در کشورهای توسعه یافته، واگرایی میان این دو مهم امری کاملاً مشهود می­باشد.